Hoogeveen, 28 maart 2025 – Op donderdag 27 maart jl. werd een begin gemaakt met de opbouw van een totaal vernieuwd monument voor de doden van de Joodse gemeenschap uit Hoogeveen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Dit werd vrijdag de 28e afgerond. Voor het oog staat er het zelfde monument dat er al stond, maar wat er nu staat is zo duurzaam dat het zolang meegaat, dat de klein, klein, klein, klein, kleinkinderen er nog gebruik van kunnen maken, zoals dat bij de opbouw ervan door de restaurateur werd uitgesproken.
Het middenstuk van dit monument is ontworpen door Wim van der Hoek uit Norg. De sculptuur werd voor het eerst onthuld op 6 mei 1962. Tijdens de onthulling werd verteld: “Het monument stelt voor: een grote vuist waarin een menselijk figuur wordt vernietigd met daarnaast een staand menselijk figuur, voorstellende een groep Nederlanders die Joodse medeburgers hebben gered, die een kleine gestalte omhoog heft, voorstellende de overgebleven Joodse bevolkingsgroep.”
Het bestuur van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap Hoogeveen had het initiatief voor het monument genomen. De vleugels met de naamplaten zijn later toegevoegd en onthuld op 24 juni 1981. Hiermee kreeg het gedenkteken een geheel andere uitstraling; het werd persoonlijker. Initiatiefnemer hiertoe was de familie J. Renema van de LO te Noordscheschut. De familie deed dit in nauwe samenwerking met andere leden van het oud-verzet en met de familie De Levie. Het gedenkteken is geplaatst op een sierbestrating die de vorm heeft van een Davidsster.
In 1994 werd op initiatief van de familie J. Granaada een Ner Tamied toegevoegd, een eeuwig brandende lamp als symbool van de Eeuwige, wakend over Zijn volk. Het Comité Herdenking Wegvoering Hoogeveense Joodse Gemeenschap organiseert al sinds 2002 grote herdenkingen bij het monument, waarbij stil wordt gestaan bij het wegvoeren van deze Joodse gemeenschap in de avond en nacht van 2 op 3 oktober 1942. Het comité is stevens spreekbuis ter plaatse namens en in goed overleg met de Nederlands-Israëlitische Gemeente Drenthe. Met lede ogen werd aangezien dat het gedenkteken langzamerhand in verval raakte. Al in 2011 kwam het zo tot een eerste offerte van een restaurateur om het monument op te kunnen knappen.
Restauratie van het monument was dan ook een terugkerend punt in de gesprekken tussen het genoemde comité en burgemeester Loohuis. Waar interne rapportage door hem werd verwoord als… er is weinig aan de hand ….. kon uiteindelijk een losgebroken stuk steen weinig anders opleveren dan een flinke opknapbeurt. Het oude monument was gemaakt van poreuze steen, muschelkalksteen, bevestigd op een betonnen kern, met platen die door niet meer goed sluitende naden water toelieten tot in die kern. Het was wachten op een natte herfst en een goede winter zodat de platen eraf zouden barsten. Op 31 mei 2022 was er opnieuw overleg met burgemeester Loohuis. Uit de notities: “Het namenmonument van de Joodse gemeenschap. Het verval gaat door. Klein herstel kan, maar Karel geeft aan dat de gemeente de zaak nu structureel op wil pakken, zodat het verval stopt of er constructief gekeken wordt naar een andere en duurzame oplossing, ook al moet er extra geld worden vrijgemaakt.” In de zomer van 2023 werd een comitélid gebeld met de blijde mededeling: Het gaat door, we
hebben het geld rond, er wordt 30.000 euro gereserveerd, nu de Raad nog akkoord, dat komt vast wel goed. Op 9 november 2023 besloot de gemeenteraad akkoord te gaan met een algehele restauratie. Dat betekende in feite: een nieuw monument, volgens oud model.
De restauratie werd in handen gelegd van Wessel de Ruijter uit Meppel. Deze was afhankelijk van werkzaamheden van de firma Cuperus uit Meppel, voor de uitvoering. Na de ontmanteling, oftewel het verwijderen van het plaatwerk van steen en brons, bleef er maandenlang een betonnen kern staan, waar niks mee werd gedaan, zodat afspraken over oplevering en herdenking steeds weer uitgesteld of afgezegd moesten worden. De firma Cuperus keek daar de 27e maart met oprechte spijt op terug, dat had anders gemoeten. Wat er ruim voor de kerstvakantie had kunnen staan, werd door de invallende winter nog weer extra uitgesteld. Op het oorspronkelijke fundament moest namelijk nog een betonnen vloer worden gestort, om dat fundament te egaliseren en als ondergrond te kunnen dienen voor de opbouw van het nieuwe monument.
Wat de firma Cuperus opbouwde, kwam als voorgezaagde massieve blokken impalagraniet uit India. De Indiase firma wordt gecontroleerd op deugdelijke werkafspraken, werkomstandigheden en geen gebruikmaken van kinderarbeid. Bij de firma Cuperus zelf werden deze blokken tot in de details afgewerkt en werden de bronzen naamplaten weer bevestigd. Vervolgens was het een kwestie van overbrengen naar Hoogeveen en met een kraan op zijn plek stapelen. Ondanks het feit dat het om meerdere stukken ging, was dit een zware klus. Het middenstuk met de sculptuur weegt samen met het blok eronder alleen al twee ton.
Het Comité Herdenking Wegvoering Hoogeveense Joodse Gemeenschap is blij met het gerestaureerde monument. De aanwezige pers, uitgenodigd door de gemeente om 10.00 uur, miste de 27e maart een zegsman/vrouw van de gemeente en een inhuldigingsceremonie. Zo het nu lijkt wordt op de middag van de 4e mei een plaquette onthuld op de voormalige synagoge en wordt vervolgens door het bestuur de Joodse gemeenschap in Drenthe een bezoek gebracht aan zowel dit monument als de andere opgeleverde projecten. Deze restauratie is namelijk een onderdeel van een groter geheel, waarbij ook een nieuw hek rondom de Joodse begraafplaats hoort. Verder zullen de bestrating bij het monument (een grote Davidsster) en de beplanting nog worden aangepakt. Het hele proces van herstel van het Joodse erfgoed loopt al jaren. Ook het verwijderen van het trottoir over de oudste Joodse begraafplaats van Hoogeveen maakte daar deel van uit.
Over de achtergronden van het Joodse namenmonument, oftewel de wegvoering van de Joodse gemeenschap in Hoogeveen, is een vernieuwde versie van het ebook verschenen, te vinden onder deze link: https://www.albertmetselaar.nl/publicaties/02jodenvervolging3.pdf
Verslag: Albert Metselaar, foto’s: Paula Bansema